انواع هنر برای کودکان+ اولین اصل مهم آموزش هنر به کودک
مقدمه
آموزش هنر به کودک همیشه یک مسیر ساده نیست. بسیاری از والدین و مربیان تصور میکنند کودک فقط نیاز به ابزار و آزادی دارد تا خلاقیت خود را نشان دهد. اما ذهن کودک ساختاری متفاوت دارد. کودک برای درک هنر باید از مسیر تجربه مستقیم عبور کند. این تجربه باید کنترل شده باشد تا ذهن او بتواند ارتباط بین عمل هنری و نتیجه را تشخیص دهد.
شناخت انواع هنر مخصوص کودکان به بزرگسال کمک میکند که بدانند کدام ابزار برای سن، توانایی و سطح شناخت کودک مناسب است.
کودک اگر در مواجهه با هنر در موقعیت صحیح قرار نگیرد، به جای رشد، دچار آشفتگی و مقاومت ذهنی میشود. هدف این مقاله ارائه یک شناخت دقیق از انواع هنر قابل استفاده برای کودکان و بیان اولین اصل مهم آموزش هنر است. اصل بنیادینی که بدون آن تمام تلاشها بی نتیجه میشود.
انواع هنر مناسب کودکان
در این بخش دسته بندی کامل هنرهای قابل آموزش برای کودکان ارائه میشود. هر مورد بر اساس سازگاری با سن، توان حرکتی، توان شناختی و ساختار ذهنی کودک تحلیل شده است.
1.هنرهای دیداری
این بخش شامل فعالیتهایی است که کودک با مشاهده و تولید تصویری سروکار دارد.
نقاشی
نقاشی مهمترین و رایجترین هنر کودکان است. ابزار ساده و روش اجرای آسان باعث میشود کودک بدون تنش وارد فرایند خلاق شود. نقاشی سیستم حرکتی ظریف کودک را فعال میکند و ارتباط بین چشم و دست را تقویت میکند. کودک از طریق نقاشی احساسات خود را بدون نیاز به کلمات منتقل میکند.
رنگ آمیزی
رنگ آمیزی برای تمرکز مناسب است. کودک محدوده را میبیند و تصمیم میگیرد چگونه فضای خالی را پر کند. این فعالیت نظم ذهنی ایجاد میکند و الگوی کنترل حرکات دست را تقویت میکند.
کار با پاستل، گچ و مداد شمعی
این ابزارها حس فشردگی و روانی بیشتری نسبت به مداد دارند. کودک قبل از ورود به نقاشی با ابزار تخصصی باید مرحله پاستل و مداد شمعی را پشت سر بگذارد. این ابزارها خطا را میپذیرند و کودک را وارد فرایند اصلاح نمیکنند.
طراحی ساده
برای کودکان بالای هفت سال قابل شروع است. طراحی با مداد نیازمند کنترل بیشتری است و به کودک اجازه میدهد تفاوت بین سایه، خط و حجم را تجربه کند.
2.هنرهای حرکتی
این گروه هنرها با حرکت بدن یا دستهای کودک رابطه مستقیم دارند.
کاردستی
کاردستی ابزار ایده آل برای افزایش توان حل مسئله است. کودک در هر مرحله نیاز دارد تصمیم بگیرد. چسب، قیچی، کاغذ، مواد بازیافتی و الگوهای ساده ذهن او را فعال نگه میدارند. کاردستی مهارت ترکیب و ساخت را تقویت میکند.
اریگامی ساده
تا زدن کاغذ یک ساختار ذهنی مهم ایجاد میکند. کودک میآموزد که یک کاغذ معمولی قابلیت تبدیل به یک شکل جدید را دارد. این فعالیت قدرت تجسم فضایی را تقویت میکند.
کار با خمیر
خمیر از بهترین ابزارهای رشد ذهنی کودکان است. فشار دادن، غلطاندن و شکل دهی باعث میشود انگشتان و عضلات دست رشد کنند. خمیر یک ابزار کاملا آزاد است و امکان خطا در آن کم است. بنابراین کودک بدون ترس از نتیجه با آن کار میکند.
سفالگری ساده
برای کودکان بالای هشت سال قابل شروع است. سفالگری احساس لمس بافت و شکل دهی دقیق را تقویت میکند. این هنر نیازمند صبر است و کودک را وارد فرایند کند و تمرکزی میکند.
3.هنرهای شنیداری
این دسته هنرها با صدا، ریتم و شنیدن سروکار دارند.
موسیقی کودک
موسیقی برای افزایش نظم ذهنی، ریتم و حافظه شنیداری کاربرد دارد. اجرای ساده با سازهای کودک مثل بلز، فلوت رکوردر یا طبل کوچک مناسب ترین مسیر ورود به موسیقی است. آموزش موسیقی برای کودک نباید فنی باشد. کودک فقط باید صدا را تجربه کند و حرکت ریتم را بشناسد.
شعرخوانی
شعر برای تقویت حافظه، ریتم، بیان و ساخت کلام مهم است. کودک از شعر به عنوان یک ابزار شنیداری فعال استفاده میکند.
4.هنرهای نمایشی
کودکان به طور طبیعی بازی نقش را میشناسند. هنرهای نمایشی از همین توان طبیعی استفاده میکنند.
تئاتر کودک
تئاتر به افزایش اعتماد به نفس کمک میکند. کودک نقش را میگیرد و باید آن را اجرا کند. این فعالیت سیستم زبانی و جسمی را فعال میکند. کودک بهتر ارتباط اجتماعی را درک میکند.
نمایش خلاق
نمایش خلاق نیازی به متن ندارد. کودک روی موقعیتها واکنش نشان میدهد. این فعالیت یکی از موثرترین روشهای تقویت خلاقیت و مدیریت هیجان است.
اولین اصل مهم آموزش هنر به کودک
اولین اصل آموزش هنر به کودک عدم مداخله مستقیم در روند خلق اثر است.
کودک باید مسیر خلق را بدون هدایت دست مربی یا والد تجربه کند. هر زمان بزرگسال وارد روند ساخت اثر شود، کودک نقش مجری پیدا میکند نه خالق. این وضعیت ذهن کودک را وابسته میکند و توان تصمیم گیری او را کاهش میدهد.
مداخله مستقیم یعنی
راهنمایی جزئی
تصحیح دست کودک
کامل کردن اثر به جای او
دادن الگوی دقیق برای کپی
این مداخلهها مسیر رشد را مختل میکنند. کودک باید خود انتخاب کند که خط را چطور بکشد، رنگ را کجا بگذارد، و شکل را چگونه بسازد. هنر زمانی نقش تربیتی دارد که تصمیم در اختیار کودک باشد.
تحلیل نقش هنر در ذهن کودک
هنر برای کودک یک ابزار تفریحی نیست. هنر سیستمهای پایه ذهن را فعال میکند. کودک از طریق هنر مسیر تصمیم گیری را میسازد. هنر به ذهن کودک یاد میدهد که هر عمل یک نتیجه دارد.
سه اثر اصلی هنر بر ذهن کودک
- تقویت پردازش حسی
- تقویت نظم ذهنی
- ایجاد مهارت حل مسئله
کودک در فعالیت هنری فرصت تجربه و اشتباه دارد. این اشتباه در فضای کم خطر اتفاق میافتد و ذهن کودک بدون تنش سازگاری ایجاد میکند.
چرا انتخاب نوع هنر برای کودک ضرورت دارد
کودک در سن پایین توان تمرکز طولانی ندارد. اگر هنر نامناسب سن به او ارائه شود، ذهن او مقاومت نشان میدهد. کودک باید ابتدا با هنرهای آزاد و فاقد ساختار سخت مواجه شود. ورود زودهنگام به هنرهای دقیق مثل طراحی یا ساز جدی باعث خاموش شدن علاقه میشود.
انتخاب درست هنر باعث میشود کودک
- علاقه پایدار داشته باشد
- بدون احساس شکست وارد مسیر شود
- توان ساخت ایده را به تدریج کسب کند
- احساس کنترل داشته باشد
نکات کاربردی برای آموزش هنر به کودک
نکته ۱
ابزار باید متناسب با توان دست کودک باشد. ابزار سنگین یا سخت ذهن را خسته میکند.
نکته ۲
کودک نباید مجبور به کامل کردن اثر شود. فشار برای اتمام کار باعث توقف ذهنی میشود.
نکته ۳
محیط انجام فعالیت باید ساده باشد. شلوغی محیط تمرکز کودک را از بین میبرد.
نکته ۴
کودک پیش از تکنیک باید تجربه کند. آموزش تکنیک بدون تجربه بازی هنری موثر نیست.
نکته ۵
زمان فعالیت باید کوتاه و منظم باشد. زمان طولانی ذهن را تخلیه میکند و کودک احساس ناتوانی میکند.
نکته ۶
نباید اثر کودک با نمونههای بزرگسال مقایسه شود. مقایسه سرعت رشد ذهن کودک را پایین میآورد.
نکته ۷
کودک نیاز به آزادی دارد اما آزادی مطلق باعث سردرگمی میشود. باید محدوده ساده و قابل فهم داشته باشد.
پرسش و پاسخ
سوال ۱
آیا کودک باید در یک هنر متخصص شود
پاسخ
نه. کودک باید چند هنر را تجربه کند تا مسیر ذهنی او مشخص شود.
سوال ۲
چه سنی برای شروع هنر مناسب است
پاسخ
از سه سالگی میتوان ابزار ساده را معرفی کرد. هنرهای دقیق بعد از هفت سال مناسباند.
سوال ۳
آیا آموزش هنر باید توسط مربی حرفهای انجام شود
پاسخ
برای مراحل اولیه الزام ندارد. مرحله پیشرفته نیاز به مربی دارد.
سوال ۴
آیا کودک باید اثر زیبا تولید کند
پاسخ
زیبایی در کودک معیار نیست. کودک باید تجربه کند نه تولید استاندارد.
نتیجهگیری
هنر برای کودک نه یک فعالیت اضافه و نه یک سرگرمی حاشیهای است، بلکه یکی از مهمترین مسیرهای رشد مغز، شخصیت و اعتماد به نفس او در سالهای اولیه زندگی است. وقتی کودک با ابزار مناسب، در زمان مناسب و با آزادیِ کنترلشده روبهرو میشود، ذهنش یاد میگیرد که «من میتوانم ایدهای در سرم را به چیزی واقعی در دنیای بیرون تبدیل کنم».
این تجربه پایهٔ تمام موفقیتهای آینده او در تحصیل، روابط و حتی شغل خواهد بود.
