ممنوع الخروجی دانشجویان پزشکی+ وثیقه خروج از کشور آنها
دانشجویان پزشکی بر اساس قانون تحصیل رایگان در دانشگاه‌های علوم پزشکی از مزایای آموزشی برخوردار می‌شوند، اما در مقابل، متعهد به خدمت در مناطق تعیین‌شده و بازگشت به کشور پس از تحصیل هستند. یکی از ابزارهای نظارتی برای اجرای این تعهدات، موضوع ممنوع‌الخروجی و تعیین وثیقه برای خروج موقت است. در این مقاله، ابتدا دلایل حقوقی و قانونی بررسی می‌شود، سپس به شرایط وثیقه، نحوه پیگیری مجوز و شرایط آزادسازی آن پرداخته خواهد شد.
مبنای قانونی ممنوع‌الخروجی دانشجویان پزشکی
بر اساس قانون تأمین وسائل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان مصوب ۱۳۵۳ و اصلاحات بعدی، دانشجویانی که تحصیل مجانی می‌کنند، ملزم به خدمت پس از تحصیل هستند. اگر فردی بدون توجه به این تعهد قصد خروج از کشور داشته باشد، ممنوع‌الخروج می‌شود.
در سال ۱۴۰۱، قانون جدیدی تصویب شد تا پایبندی به تعهدات آموزشی تضمین شود. دانشجویان مستنکف از انجام تعهدات موظف هستند مجوز خروجشان سلب گردد.
اهداف این سیاست:
- جلوگیری از مهاجرت کادر درمان پیش از انجام تعهدات
- توزیع عادلانه خدمات پزشکی در سراسر کشور
ممنوع‌الخروجی و وثیقه؛ راهکار جدید
ممنوع‌الخروج بدون وثیقه
افرادی که بطور کامل تعهدات‌شان را رعایت نکرده‌اند، بدون امکان وثیقه‌گذاری، اجازه خروج ندارند
خروج با وثیقه
برای رفع ممنوع‌الخروجی، دانشجو می‌تواند یکی از دو گزینه را انتخاب کند:
- تنظیم تعهدنامه محضری به همراه دو ضامن کارمند رسمی با سابقه‌ای محدود
- ارائه وثیقه ملکی یا ضمانت بانکی طبق سقف تعیین‌شده توسط وزارت بهداشت
گزینه‌های وثیقه خروج برای دانشجویان پزشکی
| گزینه وثیقه | شرح شرایط |
|---|---|
| تعهدنامه با ضامن | دو ضامن رسمی، غیربازنشسته با سابقه ≤۲۰ سال |
| وثیقه ملکی یا ضمانت بانکی | مبلغ وثیقه مطابق بخشنامه رسمی وزارتخانه |
میزان وثیقه؛ ارقام جدید ۱۴۰۳
در اردیبهشت ۱۴۰۳، وزارت بهداشت سقف وثیقه را به شرح زیر اعلام کرد
میزان وثیقه خروج براساس رشته (سال ۱۴۰۳)
| رشته | دانشگاه دولتی | سایر دانشگاه‌ها | حداقل برای هر سال اضافه‌خدمت |
|---|---|---|---|
| پزشکی | ۸۵۰ میلیون تومان | ۸۵۰ میلیون تومان | ۴۲۵ میلیون تومان |
| دندان‌پزشکی | ۸۵۰ میلیون تومان | ۸۵۰ میلیون تومان | ۴۳۵ میلیون تومان |
| داروسازی | ۷۱۵ میلیون تومان | ۷۱۵ میلیون تومان | ۳۵۷.۵ میلیون تومان |
| کارشناسی‌ارشد | ۵۷۰ میلیون تومان | ۵۷۰ میلیون تومان | ۲۸۵ میلیون تومان |
این مبالغ بر اساس تعداد سال تحصیل و خدمت محاسبه می‌شوند. برای مثال، پزشکی ۷ ساله باید کل مبلغ را به‌صورت یکجا یا تناسبی قرار دهد.
روند اجرایی درخواست خروج و آزادسازی وثیقه
مراحل خروج با وثیقه:
- ارائه درخواست از طریق دانشگاه/سازمان
- تایید دانشگاه صحت اشتغال به تحصیل
- سپردن وثیقه یا ضمانتنامه
- صدور مجوز خروج
- بازگشت به کشور طبق تاریخ تعیین‌شده
آزادسازی وثیقه:
- پس از بازگشت و تحویل پاسپورت مهر خورده، درخواست آزادسازی مورد بررسی قرار می‌گیرد
- مدت بررسی بین ۳ تا ۱۰ روز متغیر است. آزادسازی باید کامل و بدون مانع انجام شود
در صورت عدم بازگشت به موقع:
- ضبط وثیقه
- ممکن است ممنوع‌الخروجی موقت جدید تا ۶ ماه ایجاد شود
چالش‌ها و نقدها
سقف بالای وثیقه
بسیاری از فعالان حقوق دانشجویی و اعضای مجلس از مبلغ بسیار بالا گلایه کرده‌اند و آن را تبعیض و مانع جدی برای تحصیل آینده‌سازان کشور می‌دانند.
مخالفت دیوان عدالت اداری
دیوان اعلام کرده است که الزام به وثیقه و ضامن غیرقانونی است و این بخشنامه‌ها را لغو کرده اما هنوز اجرایی نشده‌اند
اثر منفی روی آموزش پزشکی
شرایط سخت وثیقه ممکن است باعث عدم امکان ادامه تحصیل برای دانشجویان ممتاز شود و دسترسی به رشته‌های تخصصی را برای اقشار کم‌درآمد محدود کند.
در نهایت میتوان گفت…
- ممنوع‌الخروجی براساس سابقه تحصیل رایگان و تعهد به خدمات پس از آن برقرار می‌شود.
- با وثیقه‌گذاری یا ضامن میتوان درخواست خروج داد.
- سقف‌ها در سال ۱۴۰۳ بین ۵۷۰ تا ۸۵۰ میلیون تومان تعیین شده‌اند.
- پس از بازگشت قراردادها قابل آزادسازی هستند؛ در غیر این صورت وثیقه ضبط و ممنوع‌الخروجی تمدید می‌شود.
- نقدهای حقوقی و مالی به این سیاست‌ها وارد است؛ دیوان عدالت اساسی بخشنامه را خلاف قانون تشخیص داده اما هنوز اجرایی نشده است.
نکات تکمیلی
۱. تفاوت بین رشته‌های علوم پزشکی و سایر رشته‌ها در تعهد خدمت و ممنوع‌الخروجی
- ممنوع‌الخروجی عمدتاً برای رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی اعمال می‌شود، چرا که این رشته‌ها از نظر هزینه‌بر بودن آموزش و نیاز کشور به خدمات درمانی در اولویت هستند.
- دانشجویان رشته‌های علوم پایه یا پیراپزشکی در اغلب موارد با چنین محدودیتی روبرو نیستند، مگر آنکه بورسیه خاصی دریافت کرده باشند.
۲. ممنوع‌الخروجی در زمان طرح نیروی انسانی
- افرادی که در حال گذراندن طرح نیروی انسانی هستند نیز ممنوع‌الخروج تلقی می‌شوند، مگر آنکه مجوز رسمی و کتبی از دانشگاه محل خدمت داشته باشند.
- وثیقه در این دوره نیز الزامی است، حتی اگر طرح اختیاری نباشد.
۳. نقش سپاه و نهادهای نظامی در محدودیت خروجی
- دانشجویانی که به صورت بورسیه در نهادهای نظامی (مثل سپاه یا ارتش) تحصیل می‌کنند، محدودیت مضاعف برای خروج دارند و صدور مجوز خروج تنها از طریق همان نهاد قابل انجام است.
۴. ممنوع‌الخروجی هنگام شرکت در آزمون‌های بین‌المللی
- برای شرکت در آزمون‌هایی مانند USMLE، آزمون‌های کانادا (MCCQE)، یا امتحان تخصص کشورهای اروپایی، نیاز به خروج موقت وجود دارد.
- در این موارد، دانشگاه‌های علوم پزشکی تنها در صورت ارائه مدارک آزمون و پذیرش رسمی، ممکن است وثیقه را بپذیرند.
۵. تفاوت وثیقه خروجی با وثیقه اعزام به خارج از کشور برای ادامه تحصیل
- وثیقه‌ای که برای سفر موقت (مثلاً شرکت در کنگره یا سفر زیارتی) سپرده می‌شود با وثیقه‌ای که برای ادامه تحصیل در خارج گذاشته می‌شود از نظر مبلغ و روند آزادسازی تفاوت دارد.
- وثیقه ادامه تحصیل ممکن است تا چند سال پس از خروج قابل بازپرداخت نباشد، مگر با بازگشت و تایید سفارت ایران.
تفاوت شرایط ممنوع‌الخروجی در مقاطع مختلف علوم پزشکی
| مقطع تحصیلی | ممنوع‌الخروجی بدون وثیقه | امکان خروج با وثیقه | تعهد خدمت پس از اتمام |
|---|---|---|---|
| کارشناسی پیوسته (پرستاری و…) | ندارد (به‌جز موارد خاص بورسیه) | بله، محدود | ۲ سال (متغیر) |
| دکترای حرفه‌ای پزشکی | دارد | بله، تا سقف بالا | حداقل ۲ برابر مدت تحصیل |
| دندان‌پزشکی | دارد | بله، مشابه پزشکی | مشابه پزشکی |
| داروسازی | دارد | بله | مشابه پزشکی |
| تخصص پزشکی (رزیدنتی) | دارد | سختگیرانه‌تر | به ازای هر سال، دو سال خدمت |
| فلوشیپ یا فوق‌تخصص | دارد | فقط با مجوز وزارت | شدیدترین سطح نظارت |
مقایسه نوع وثیقه‌های رایج و میزان اعتبار آنها
| نوع وثیقه | مزایا | معایب | اعتبار نزد وزارت بهداشت |
|---|---|---|---|
| ضمانت بانکی (سپرده بلوکه‌شده) | سریع، قابل محاسبه، نقدشونده | نیاز به نقدینگی بالا | بالا |
| سند ملکی | برای افراد فاقد نقدینگی مناسب | زمان‌بر، پیچیده، نیازمند استعلام | بالا |
| تعهدنامه محضری با ضامن | نیاز به نقدینگی ندارد | یافتن ضامن واجد شرایط دشوار | متوسط |
| ضمانتنامه رسمی سازمانی | کارمندان رسمی می‌توانند استفاده کنند | فقط برای کارمندان دولت | متوسط تا بالا |
پرسش و پاسخ های متداول
آیا دانشجویان خارج از کشور هم ممکن است ممنوع‌الخروج شوند؟
بله، اگر پیش‌تر در ایران تعهد آموزشی داشته باشند و بدون تسویه‌حساب قصد خروج مجدد داشته باشند، ممنوع‌الخروج خواهند شد.
برای شرکت در آزمون بین‌المللی مثل USMLE آیا مجوز خروج داده می‌شود؟
بله، اما مستلزم ارائه دعوت‌نامه یا تایید ثبت‌نام آزمون و سپردن وثیقه است.
آیا ممکن است به دلیل بدهی آموزشی، پاسپورت ضبط شود؟
در موارد نادر، دانشگاه می‌تواند از صدور نامه خروج جلوگیری کند، اما ضبط پاسپورت توسط مراجع قضایی انجام می‌شود، نه دانشگاه.
آیا وثیقه خروج برای هر سفر جداگانه باید سپرده شود؟
بله، برای هر بار خروج وثیقه مجزا یا تمدید وثیقه قبلی نیاز است، مگر آنکه وثیقه به صورت بلندمدت نزد وزارت بهداشت بماند.
آیا وثیقه می‌تواند توسط والدین سپرده شود؟
بله، اگر سند یا سپرده به نام والدین باشد، قابل قبول است، به شرط آنکه دانشجو را به عنوان استفاده‌کننده معرفی کرده باشند.
چگونه میتوان بررسی کرد که ممنوع‌الخروج هستم یا نه؟
از طریق پلیس گذرنامه یا سایت ناجا میتوان وضعیت خروج از کشور را استعلام کرد.
آیا وکیل می‌تواند به جای دانشجو برای وثیقه اقدام کند؟
بله، با داشتن وکالت‌نامه رسمی قابل انجام است، اما حضور در برخی مراحل حضوری الزامی است.
ممنوع‌الخروجی دانشجویان علوم پزشکی توسط کدام نهاد اجرا می‌شود؟
توسط وزارت بهداشت و با هماهنگی نیروی انتظامی، و پس از ثبت در سامانه‌های خروجی کشور.
آیا وثیقه به ارزی هم پذیرفته می‌شود؟
معمولاً خیر. تنها سپرده‌های ریالی یا اسناد رسمی ملکی در داخل کشور پذیرفته می‌شوند.
در صورت مخالفت دانشگاه با خروج، چه راهی برای پیگیری وجود دارد؟
دانشجو می‌تواند به کمیته رسیدگی در وزارت بهداشت یا دیوان عدالت اداری شکایت کند.
چرا فقط دانشجویان پزشکی ممنوع‌الخروج می‌شوند؟
چون آموزش آنها رایگان و مبتنی بر تعهد خدمت است؛ خروج بدون تعهد موجب عدم بازگشت نیروهای پزشکی به مناطق مورد نیاز می‌شود.
چقدر وثیقه باید سپرد؟
در سال ۱۴۰۳: پزشکی/دندان‌پزشکی ۸۵۰M، داروسازی ۷۱۵M، کارشناسی ارشد ۵۷۰M تومان.
وثیقه به صورت نقدی یا ملکی؟
گزینه نقدی (ضمانت بانکی) یا ملکی قابل ارائه است.
اگر بازنگردم چی می‌شود؟
وثیقه ضبط می‌شود و علاوه بر آن، ممنوع‌الخروجی تا ۶ ماه ادامه خواهد داشت.
ضمانت دو ضامن چطور؟
دو ضامن می‌بایست کارمند رسمی، غیر بازنشسته با سابقه ≤۲۰ سال باشند.
دیوان عدالت اداری چه نظری دارد؟
دیوان بخشنامه اخذ وثیقه را خلاف قانون اساسی و تبعیض‌آمیز دانسته و آن را لغو کرده است.
آیا هنوز این سیاست اجرا می‌شود؟
بله، هنوز عملیاتی است؛ دیوان تصمیم گرفته اما اجرایی نشده.
آزادسازی وثیقه چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً بین ۳ تا ۱۰ روز کاری، با مراجعه به دانشگاه یا مراجع رسمی.
آیا برای خروج توریستی هم وثیقه لازم است؟
این وثیقه مخصوص خروج تحصیلی است؛ برای سفرهای دانشجویی یا تحقیقاتی با معافیت تحصیلی شرایط متفاوت است.
راه جایگزینی برای تسهیل خروج موقت وجود دارد؟
ارائه ضمانتنامه بانکی یا ضامن معتبر، یا حمایت قانونی برای کاهش مبلغ وثیقه (در حال پیگیری مجلس) می‌تواند موثر باشد.
